Con profunda e sincera gratitude desexo expresar ao Xurado da Unión Internacional de Maxistrados o meu agradecemento pola concesión do Premio Xustiza no Mundo. Para min esta honra representa non só o recoñecemento ao meu propio traballo como xuíz, senón o recoñecemento a todos os xuíces israelís, que están a triunfar e progresando a pesar das difíciles circunstancias baixo as que deben actuar. Precisamente baixo esas arduas condicións a xudicatura israelí esfórzase e distingue no cumprimento do seu papel, movida polo singular desexo de salvagardar os valores básicos da nosa Democracia.
Síntome especialmente emocionado ao recibir este premio aquí, en España, un país co que o meu pobo ten uns especiais lazos históricos.
O Xuíz non é un político. Non representa a un sector ou outro. Non ten que presentarse ás eleccións cada poucos anos nin que idear un programa electoral para tales propósitos. Máis aínda, o xuíz é neutral, alguén que xulga obxectivamente o conflito específico que ten ante si. Necesariamente, esta función da que o xuíz está dotado require a existencia da independencia xudicial como requisito previo. Debe apuntarse que a independencia xudicial contén dous requisitos esenciais: a independencia persoal e a independencia institucional.
A independencia persoal, pola súa banda, implica a non dependencia de factor algún externo ao Xuíz. Deste xeito a decisión dun xuíz é froito exclusivo da súa concepción dos feitos relevantes e do Dereito, libre de calquera influencia externa prohibida. De feito, o exercicio de calquera influencia exterior ou presión está expresamente prohibido.
Con todo, non pode existir independencia persoal para o Xuíz individual en ausencia de independencia institucional para a xudicatura como Poder. A autoridade conferida ao Poder Executivo respecto ao xudicial no plano administrativo ameaza inevitablemente a independencia individual do Xuíz. Ao meu xuízo é esencial que a responsabilidade administrativa con respecto a asuntos relacionados co papel do poder xudicial sexa conferida exclusivamente a este. As esixencias da independencia xudicial non poden ser adecuadamente satisfeitas se o Poder Executivo (xeralmente o Ministerio de Xustiza ou o Fiscal Xeral) teñen encomendados asuntos administrativos directamente relacionados co Poder Xudicial. Creo que a determinación do lexislador de que o orzamento apropiado sexa asignado á xudicatura, cumpre suficientemente en si mesma cos requisitos básicos da responsabilidade xudicial ante o pobo. A seguridade da independencia absoluta do Xuíz individual necesariamente require a plena independencia institucional do Poder Xudicial per se.
Na miña opinión, o interese pola independencia institucional da xudicatura debe preocupar a todos os afectados pola independencia persoal dos Xuíces individuais. Nós, como Xuíces, debemos esforzarnos en asegurar que ás dúas caras da moeda da independencia xudicial préstaselles a debida atención e áchanse situadas no máis alto da nosa orde de prioridades. A este fin, eu, en Israel, estou persoalmente comprometido nunha loita permanente cuxo propósito é salvagardar a independencia institucional da xudicatura.
Aínda que a independencia xudicial é condición sine qua non para a función xudicial, constitúe unha condición necesaria pero non suficiente. En efecto, nin o xuíz individual nin o Poder Xudicial poden funcionar eficazmente sen a confianza pública. A confianza dos cidadáns na xudicatura representa unha condición previa indispensable para o correcto funcionamento do papel do Xuíz. Mentres o Xuíz non leve espada nin carteira depende exclusivamente da confianza pública.
Por suposto que a confianza neste contexto non equivale á coincidencia coas decisións fundamentais da xudicatura. É bastante obvio que o Xuíz con frecuencia decidirá, como deba, en contra do punto de vista da maioría nun asunto dado. En cambio, a confianza pública na xudicatura implica confianza na xustiza, imparcialidade e neutralidade da xudicatura. Iso refírese á confianza na integridade moral do xuíz máis que á súa tendencia a concordar coa opinión pública en cada caso concreto. Isto implica e require a firme convicción cidadá de que o xuíz non é, baixo ningunha circunstancia, parcial; sendo a súa única motivación a protección do imperio da lei, non o seu propio poder ou prestixio.
O xuíz debe, por tanto, caracterizarse pola súa absoluta neutralidade con respecto ás partes e asuntos que teña ante si. A neutralidade non implica de ningún xeito apatía ante as dificultades das partes ou os valores básicos e os principios que están en xogo. Pola contra, estou convencido de que nunha Democracia ao xuíz esíxeselle de feito dar expresión aos valores e principios do seu sistema legal. Os valores e principios aos que nos referimos non son aqueles que poden ser considerados como dependentes dun estado de ánimo pasaxeiro. Representan os valores, os principios e o consenso social que reflicten as condicións máis profundamente enraizadas na sociedade democrática. Máis que sucumbir á histeria de acontecementos recentes, o xuíz debería reflectir a historia do seu pobo. É precisamente a propia independencia do xuíz o que lle dota coa capacidade única de reflectir os valores básicos do sistema democrático, mesmo cando non coinciden cos ventos cambiantes da opinión pública.
O feito de que os xuíces non sexan elixidos polos cidadáns é precisamente o que os capacita para permanecer firmes e reflectir só aqueles valores probados polo tempo, aqueles principios e dereitos subxacentes ao sistema legal aínda cando non sexan aceptados nun momento histórico determinado. Así o xuíz debe representar firmemente e dar expresión a eses valores especialmente cando a sociedade se deixa levar polo populismo. Ao facelo así, o xuíz personifica a fortaleza, protexendo os valores básicos e o concepto da democracia, tal como foi consagrada na estrutura constitucional e os textos do Estado.
O xuíz debe ser neutral. Con todo, non debe ser indiferente con respecto á democracia, a separación de poderes ou os dereitos humanos. De feito considero que o principal papel constitucional do xuíz consiste tanto na procura como no fervente desexo de protexer e preservar o carácter democrático do Estado, á vez que a salvagarda da separación de poderes. Por encima de todo creo que garantir e cultivar os dereitos humanos é a primeira e sacra obrigación do xuíz. A democracia non é simplemente o goberno da maioría; A democracia son tamén os dereitos humanos. En ausencia dos dereitos humanos a democracia non pode existir.
De igual maneira a separación de poderes en si mesma constitúe un valor democrático esencial, non sendo o seu propósito asegurar a eficacia, senón salvagardar a liberdade. En realidade, na raíz do noso papel como xuíces, subxace o noso deber de respectar e defender os dereitos humanos da persoa en relación coas súas congéneres e co Estado. Como xuíces é a nosa obrigación garantir os dereitos humanos de todo o pobo, con particular énfase nos débiles, as minorías e os marxinados. De feito, a nosa independencia sitúanos na posición ideal para dar expresión aos valores básicos dos nosos respectivos sistemas e para a protección dos dereitos das minorías contra a tiranía da maioría.
Conceder tal protección de ningunha maneira ofende á democracia, senón que leva á democracia, no seu máis rico significado, a súa máis alta realización.
A miña propia experiencia durante a Segunda Guerra Mundial e o Holocausto - Holocausto no que seis millóns de persoas da miña raza, incluíndo a maior parte da miña familia, foron brutalmente asasinadas - salvándome milagrosamente de ser enviado a un campo de concentración grazas ao valor dun granxeiro lituano, fíxome comprender a necesidade crucial de salvagardar a dignidade humana para todos.
Desde a Segunda Guerra Mundial a conciencia pública creceu significativamente con respecto aos dereitos humanos no mundo enteiro. Aínda que a crise de Kósovo é tanto máis repugnante e inquietante á luz do anterior pódese dicir que existe un maior interese polo sufrimento do próximo na etapa posterior á Segunda Guerra Mundial. Por tanto, parece que a era da posguerra pode considerarse como a constatación do renacemento dos Dereitos Humanos. Á vangarda desta fronte non se sitúan senón os xuíces e os tribunais, comprendendo que a verdadeira democracia só pode conseguirse atopando o xusto equilibrio entre o goberno da maioría e os dereitos das minorías. Este exercicio de equilibrio de ningunha maneira supón que o xuíz sacrifique ao Estado no altar dos dereitos individuais. Unha constitución non é unha receita para o suicidio. Os dereitos humanos non fixan o escenario da aniquilación nacional. Máis ben, o noso interese reside no delicado e sensible equilibrio entre os respectivos intereses da comunidade e os do individuo; entre as necesidades da cidadanía e os dereitos do individuo.
É deber do xuíz actuar con obxectividade. A este fin, debe contar cos requisitos normativos externos a el, determinados polos valores básicos da sociedade democrática na que vive. Debe identificar e dar expresión a eses valores, aínda cando el mesmo non os comparta. Debe absterse de impor os seus propios valores subxectivos á cidadanía. Inevitablemente o xuíz é produto da súa época, formado polo tempo e a sociedade na que vive. Claramente o propósito da obxectividade xudicial non é separar aos xuíces da súa contorna. Todo o contrario: a meta é establecer e expresar os valores básicos da súa época. O propósito da obxectividade xudicial non é desvincular aos xuíces do seu pasado, da súa educación, experiencia, conviccións e valores. Pola contra, pretende facer uso de todas esas ferramentas nun esforzo por reflectir os valores democráticos básicos da nación, da maneira máis clara e exacta posible.
Así, a neutralidade non require que os xuíces en exercicio pasen por alto as súas experiencias vitais. Estas constitúen importantes activos que aumentan a capacidade do xuíz para abordar os casos con humanidade e comprometerse na delicada tarefa do equilibrio entre os valores en conflito. No canto de desprenderse do seu pasado o xuíz debe ser sensible ao peso do seu cargo e ás limitacións que lle impón. Un xuíz debe ser autocrítico e carecer de calquera rastro de arrogancia que lle poida inducir a equivocarse na súa propia suntuosidad. Debe dar probas de humildade intelectual, permitíndolle dese modo admitir os seus erros. Un xuíz americano, referíndose ao Tribunal Supremo dos Estados Unidos, dixo nunha ocasión: "Non somos inapelables porque sexamos infalibles; senón que somos infalibles só porque somos inapelables."
Na miña opinión este enfoque non é aceptable. A forza das nosas decisións está baseada na nosa capacidade de ser autocríticos e admitir os nosos erros nas instancias apropiadas. En efecto, xulgar esixe ser permanentemente conscientes de que, a pesar dos nosos mellores esforzos, podemos equivocarnos. Calquera teoría sobre a forma de xulgar debe explicar ésto.
O xuíz é parte do seu pobo. Ás veces atópase sentado na así chamada "torre de marfil", aínda que, desde a miña perspectiva, esa "torre" está claramente situada nos outeiros de Xerusalén, non no monte Olimpo. É de capital importancia que o xuíz sexa plenamente consciente do que lle rodea, dos acontecementos que preocupan ao seu pobo. É a súa obrigación estudar os problemas do seu país, ler a súa literatura, escoitar a súa música. Debe estar familiarizado coa súa tradición relixiosa, social e cultural. Si, o xuíz é parte da súa época, fillo ou filla do seu tempo, produto da historia do seu pobo.
O xuíz debe equilibrar a necesidade do cambio coa conservación do existente. A vida da Lei é certamente complexa. É unha mestura de dous conceptos, lóxica e historia: "A Lei debe ser estable, pero non pode permanecer inmóbil". Roscoe Pound dixo: "A estabilidade sen cambio é decadencia; o cambio sen estabilidade é anarquía." O xuíz debe esforzarse en acoutala distancia entre a vida e o Dereito, dentro das expectativas razoables. Claramente o socio principal do xuíz é o lexislador. El é o principal responsable de salvar distancias entre o Dereito e a sociedade. O xuíz é un socio menor, pero un socio á fin e ao cabo. Como tal procura asegurar a estabilidade a través do cambio. A xurisprudencia debe ser, como a historia nos ensina, moi cauta no seu enfoque. Por conseguinte, debe preferirse un enfoque evolutivo a un revolucionario. Debe estar baseado nos progresos naturais e a continuidade.
Todo xuíz, e toda xeración de xuíces, confían en escribir un capítulo adicional no Código de Leis da nación. Ao facelo así, incumbe ao xuíz mostrar tanto consistencia como continuidade. Entre a Verdade e a Estabilidade, a Verdade ha de ser preferida; entre a Verdade e a Verdade debemos elixir a Estabilidade. A Lei, xunto coa vida, está en continua evolución. A historia do Dereito é a da procura da armonización da lei coas necesidades cambiantes da sociedade. Un esquema normativo que non permita o desenvolvemento chegará a converterse finalmente en inútil. A estabilidade, a seguridade, a consistencia e a permanencia non poden ser garantidas sen ter previsto o cambio. A lei, como a aguia no ceo, só é estable cando se move.
Eu percibo o meu papel como xuíz - estou seguro que do mesmo xeito que os meus colegas - como unha misión. Xulgar non é simplemente un traballo, é unha forma de vida. Cada xuíz debe cumprir a súa vocación con integridade intelectual e humildade, xunto con sentido social e comprensión histórica. Debe esforzarse en atopar solucións que reflictan un equilibrio de xustiza e igualdade para todos. Así, por encima de todo, debe loitar por levar ao seu máis completa expresión o valor básico que esencialmente se predica de toda lei e no que toda sociedade se basea, a Xustiza. O xuíz debe facer xustiza. Se Xustiza e Dereito tenden a converxer - como deben - o xuíz non ha de definirse a si mesmo como "progresista" ou "conservador". Esas son só clasificacións baleiras desprovistas de significado normativo. Representan un envase baleiro con potencial para levar a conclusións erróneas. En lugar de porse etiquetas adhesivas, os xuíces deben realizar a súa misión desde o anhelo da salvagarda do imperio da lei; ésto é, preservando o imperio da lei, non o imperio dos xuíces; a norma da lei, non meramente a lei das normas.
Unha vez máis quero expresar as miñas sinceras grazas por terme atopado merecedor de recibir o Premio Xustiza no Mundo. Agradezo a todos a súa presenza neste acto tan emocionante e déixolles con este dito do Talmud de dous mil anos de antigüidade referido aos xuíces: "Pensas que che estou concedendo o Poder? É en realidade a escravitude o que che estou impondo."
Esta é a premisa que me acompaña á Sala cada día. Cando asisto a un xuízo, eu son xulgado. é con este sentimento e con profunda gratitude como acepto hoxe esta honra. Grazas.
En Madrid, a 14 de maio de 1999.
Discurso do xuíz Aharon Barak no acto de entrega do Premio Internacional Xustiza no Mundo.
Derechos humanos y judaísmo. Cuadernos de Sefarad nº4. 2008
Este libro convoca a unha odisea librepensadora, a unha ecoloxía da liberdade, que ten como porto de partida a Galicia de hoxe, entendida como un local universal, o país portátil, unha identidade sen paredes. Os Grouchos son un urdido de literatura e heterodoxia. Unha denuncia contra os vellos e novos muros de silencio, mais tamén unha viaxe á procura das "faíscas da esperanza" das que falou Walter Benjamin. Manuel O'Rivas reivindica, na modernidade, a ollada do "home rebelde" de Camus. E na tradición lendaria, o espíritu dos trasnos "meniñeiros", os seres invisíbeis que transmiten a herdanza do saber rir. O resultado é un libro que morde contra a estupidez, como pedía Kafka, e que abre os cadeados coa chave do humor. Ler Os Grouchos? O autor cita un proverbio popular: "Quen lle teña medo ao mar que non embarque!"
